استفاده از فلزات در فرآورده های آرایشی و بهداشتی یکی از موضوعات مهم در ایمنی و کارایی محصولات زیبایی است. این فلزات ممکن است به صورت ترکیبات شیمیایی خاص، رنگ دانه ها، مواد معدنی یا ناخالصی های ناخواسته در محصولات حضور داشته باشند. در ادامه، توضیحی جامع از نقش، انواع و خطرات احتمالی فلزات در این نوع فرآورده ها آورده می شود.
1-فلزات مورد استفاده عمدی (ترکیبات فعال یا رنگزا)
برخی فلزات به صورت هدفمند در ترکیب محصولات آرایشی به کار میروند، زیرا خواص خاصی در فرآورده های آرایشی دارند :
الف) تیتانیوم (Ti)
- به شکل دیاکسید تیتانیوم (TiO₂) در کرم های ضدآفتاب، پودرها و کرم های پایه استفاده می شود .
- عملکرد: بازتاب دهنده نور فرابنفش (UV blocker)
- مزایا: محافظت از پوست در برابر اشعه UV
- نکته: نوع نانویی آن در برخی کشورها محدودیت دارد، چون ممکن است به پوست نفوذ کند .
ب) روی (Zn)
- به شکل اکسید روی (ZnO) در ضدآفتاب ها، پمادها و کرم های ضدالتهاب استفاده می شود .
- عملکرد: ضدالتهاب، ضد باکتری، ضدآفتاب
- ایمن و بسیار رایج است .
ج) آهن (Fe)
- در ترکیب رنگ دانه های محصولات آرایشی (مانند سایه چشم و رژگونه) به شکل اکسیدهای آهن (Iron oxides) استفاده میشود .
- رنگ های زرد، قرمز و قهوه ای را ایجاد میکند .
- به طور کلی بی خطر است .
د) مس (Cu)
- گاهی در کرم های ضد چروک به عنوان عنصر ترمیم کننده پوست به کار میرود (پپتیدهای مس) .
- تحریک تولید کلاژن و الاستین
- در غلظت های مجاز ایمن است
2-فلزات سنگین به عنوان ناخالصی (ناخواسته و خطرناک)
برخی فلزات به صورت آلودگی از مواد اولیه، رنگدانه ها یا بسته بندی به محصولات وارد میشوند. این فلزات سمی اند و باید کنترل شوند :
| فلز سنگین |
منبع آلودگی |
اثرات زیان آور |
حدود مجاز تقریبی (EU/FDA) |
| سرب (Pb) |
رنگ دانه ها، لوازم آرایش لب |
مسمومیت عصبی، آسیب کلیوی |
<10 ppm |
| کادمیوم (Cd) |
رنگ های مصنوعی |
سرطان زا، سمی برای کلیه |
<3 ppm |
| آرسنیک (As) |
مواد معدنی طبیعی |
سرطان زا، سمی برای پوست و کبد |
<3 ppm |
| جیوه (Hg) |
کرم های روشن کننده، ضد جوش قدیمی |
سمی برای سیستم عصبی |
ممنوع در اغلب کشورها (به جز برخی داروها) |
| نیکل (Ni) |
ابزار فلزی و رنگ دانه ها |
ایجاد آلرژی و درماتیت تماسی |
باید تا حد ممکن حذف شود |
| منیزیم (Mg) |
ماسک ها و نمک های حمام |
خاصیت آرام بخش و بهبود جریان خون |
|
3-مقررات و استانداردها
- سازمان FDA آمریکا و اتحادیه اروپا (EU) میزان مجاز فلزات را تعیین کرده اند .
- تولید کنند گان موظف اند از مواد اولیه خالص و آزمایش شده استفاده کنند .
- در ایران، سازمان غذا و دارو نیز وجود فلزات سنگین را طبق استاندارد ملی ایران بررسی می کند .
4-راهکارهای کاهش خطر
- استفاده از محصولات دارای بر چسب معتبر و شماره مجوز بهداشتی
- اجتناب از محصولات ارزان و بدون برند مشخص
- پرهیز از محصولات روشن کننده یا سفید کننده پوست که منبع جیوه یا آرسنیک دارند
- نگهداری در شرایط مناسب برای جلوگیری از آزاد شدن فلزات از بسته بندی فلزی
5-نتیجه گیری
در مجموع، برخی فلزات مانند تیتانیوم، روی و آهن در فرآورده های آرایشی بی خطر و حتی مفید هستند در حالی که فلزات سنگین مانند سرب، کادمیوم، آرسنیک و جیوه باید تا حد ممکن حذف یا کنترل شوند .
متاسفانه مطالعات نشان داده اند که برخی محصولات غیرمجاز به ویژه کرم های روشن کننده و رژ لب های ارزان قیمت دارای غلظت های بالاتر از حد مجاز فلزات سنگین هستند.
(References)
1. Sainio, E. L., Jolanki, R., Hakala, E., & Kanerva, L. (2000). Metals and arsenic in eye shadows. Contact Dermatitis, 42(1), 5–10.
2. Hepp, N. M. et al. (2014). Survey of lead in cosmetic lip products in the United States. Journal of Cosmetic Science, 65(1), 1–14.
3. Al-Saleh, I. et al. (2017). Assessment of lead in cosmetic products. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 86, 174–179.
4. European Commission. (2009). Regulation (EC) No 1223/2009 on cosmetic products.
5. FDA. (2020). Guidance for Industry: Lead in Cosmetic Lip Products and Externally Applied Cosmetics.